Tương tự như “linh hồn”, từ “tự ngã” cũng đã được sử dụng với nhiều ý nghĩa khác nhau tùy theo giáo lý tâm linh, các bộ môn tâm lý hay tự cứu. Việc định nghĩa tự ngã vốn khó khăn chính vì tự ngã làm méo mó cái nhìn của chúng ta. Vì vậy khi bước trên đường tu tâm linh, bạn sẽ phải đối đầu với những biểu hiện khác nhau của tự ngã.
Như được trình bày trong nhiều bài khác, trên địa cầu có tất cả 144 tầng tâm thức. Khi lần đầu tiên cái Ta Biết xuống đầu thai nơi địa cầu, tâm thức của nó ở mức thứ 48. Lúc đó chọn lựa mở ra cho nó là nó có thể tiến lên ngày càng cao hơn trong một vòng xoáy hướng thượng. Từ tầng 48, nó có thể tuần tự nâng cao tâm thức cho đến khi đạt tầng thứ 144 rồi thăng thiên.
Mỗi tầng tâm thức như thế tương ứng với một khía cạnh của tự ngã. Chính tự ngã này khiến cho tầng tâm thức đó có vẻ như thực, như có một sức mạnh giữ cái Ta Biết ở lại mức đó. Nói cách khác, tự ngã sẽ tìm cách khiến cho cái Ta Biết tin rằng mình không thể, hoặc không được phép, hoặc không cần vượt lên trên mức hiện tại. Cho nên để bước từ một tầng tâm thức lên tầng trên, cái Ta Biết sẽ phải thăng vượt khía cạnh đặc thù của tự ngã ở tầng này.
Mặc dù điều này nghe có vẻ khó khăn, nhưng thật sự không khó lắm đâu một khi bạn dùng trực giác mà thấy được cách vận hành của tự ngã. Tự ngã chỉ có một vài lựa chọn giới hạn, một vài mánh khóe ở mỗi tầng tâm thức mà bạn có khả năng nhận diện.
Thủ thuật chính của tự ngã là đánh lạc hướng sự chú ý khiến bạn không quay vào nội tâm. Giê-su có nói một câu thật chí lý khi thày hỏi tại sao chúng ta cứ tìm cái dằm gỗ trong mắt anh em mà không nhìn thấy cái xà to tướng trong mắt mình. Lý do chính là vì tự ngã có tài đánh lạc hướng khiến bạn tưởng mình phải làm một cái gì đó, phải giải quyết một vấn đề, phải chú ý vào một chuyện gì đó ở bên ngoài mình.
Chìa khóa để nâng tâm thức từ một tầng lên tầng trên là nhìn vào nội tâm mình và đi đến hai kết luận:
- Tầng tâm thức hiện tại của tôi đang hạn chế tôi và tôi không còn muốn ở mức này nữa.
- Tôi, nghĩa là cái Ta Biết, là nhiều hơn tầng tâm thức hiện hữu, tức là tôi có khả năng tự tháo gỡ ra khỏi ý niệm bản ngã hiện thời để vươn lên – hay tái sinh – ở một ý niệm bản ngã mới.
Nhưng trước khi bạn tới mức sẵn sàng để cho cái ngã cũ ra đi, bạn phải nhìn thấy rõ chân tướng của nó. Và bạn sẽ không thể làm điều này khi nào bạn còn hướng nhìn ra ngoài, còn cố thay đổi người khác hay thế giới chung quanh theo nhãn quan của mình ở tầng tâm thức hiện tại của mình.
Như đã có giải thích, tâm thức hiện tại của bạn hình thành một phin lọc nhận thức. Khi nào bạn còn nhìn thế gian xuyên qua phin lọc, bạn bắt buộc thấy thế gian một cách nào đó, và tự ngã sẽ cố thuyết phục bạn rằng cách đó là thực tại tối hậu, là chân lý tuyệt đối và là cách duy nhất để nhìn cuộc đời. Nghĩa là bạn không thể, không có quyền và không cần đặt ra bất cứ nghi vấn nào.
Bạn cứ tưởng tượng một ván cờ tướng mà người ta đã thay đổi luật lệ đến độ bạn không thể chiếu tướng đối thủ, hay nói cách khác, bạn không thể thắng ván cờ cho dù bạn có đi những bước tài tình thế nào chăng nữa. Cho nên, hoặc bạn cứ tiếp tục chơi trò này vĩnh viễn, hoặc sẽ tới một lúc bạn tỉnh giấc và từ chối chơi tiếp. Dù bạn có làm gì thì bạn sẽ không thể thăng vượt tâm thức hiện thời của mình cho tới khi bạn bắt đầu chất vấn phin lọc nhận thức – và tự ngã sẽ làm đủ mọi cách để ngăn cản bạn.
Tự ngã đã tạo ra một con đường giả hiệu mà chúng ta có thể gọi là con đường vỏ ngoài, con đường công truyền. Nó muốn bạn nghĩ rằng bạn có thể hội đủ điều kiện để thăng thiên bằng cách thay đổi người khác hay thay đổi thế giới. Nhưng con đường chân chính là con đường nội tâm, nơi bạn thấy rõ cách duy nhất để bạn có đủ tư cách thăng thiên là phải thay đổi chính mình – thay đổi ý niệm của mình về bản ngã. Và cách duy nhất để vươn lên một ý niệm bản ngã cao hơn là cho phép ngã cũ chết đi. Muốn ngã cũ ra đi thì phải thấy được nó đang hạn chế mình, nó là không thực. Phải thấy được cái Ta Biết là nhiều hơn ngã, nghĩa là Ta Biết sẽ không chết khi ngã tiêu. Và để đạt tới mức đó, bạn phải nhìn xuyên qua lớp hỏa mù mà tự ngã đã tung ra trong tâm bạn.
Các tầng của tự ngã
Như có trình bày với 144 tầng tâm thức, đường tu tâm linh gồm có ba giai đoạn chính. Khi lần đầu tiên xuống cõi trần, bạn ở mức thứ 48, nghĩa là bạn nhận biết thế giới qua phin lọc nhận thức tương ứng với tầng tâm thức này. Ở mức này, bạn cảm nhận mình liên hệ với một cái gì cao rộng hơn mình, nhưng bạn chưa nhận thức rỏ ràng Hiện diện TA LÀ của mình.
Bạn cũng cảm nhận thế giới là một toàn thể, tức là việc làm của bạn sẽ ảnh hưởng đến toàn thể và do đó cũng ảnh hưởng đến bạn. Bạn không hiểu rõ tại sao sự thể lại như vậy nhưng bạn có thể cảm thấy qua trực giác, và vì vậy có những chọn lựa mà nhất định bạn sẽ không lấy. Chẳng hạn, bạn sẽ không có hành vi nào sẽ gây hại rõ ràng cho người khác, bởi vì bạn cảm thấy nó sẽ không có lợi cho bản thân mình.
Cái Ta Biết có quyền tự quyết và nó có trách nhiệm quyết định dựa theo phin lọc nhận thức hiện thời của nó. Vì thế ở mức thứ 48 này, bạn sẽ lưỡng lự không biết mình nên đi lên hay đi xuống, tạo một vòng xoáy hướng thượng hay một vòng xoáy hướng hạ.
Ở dưới tầng tâm thức thứ 48 là những tâm thức với một điểm chung, đó là niềm tin tưởng vi tế rằng cứu cánh có thể biện minh cho phương tiện. Hậu quả là khi bạn bước vào các tầng này, bạn đánh mất cảm giác nối kết với cái ta tâm linh, nối kết với mọi sự sống. Nói cách khác, một khi bạn xuống thấp hơn tầng 48, cái tự ngã mà bạn tạo dựng sẽ khiến bạn tin rằng mình là một sinh thể tách biệt, sinh hoạt trong một thế giới đầy những con người và đồ vật tách biệt. Và vì thế, bạn cảm thấy hoàn toàn chính đáng khi bạn làm một số chuyện chỉ có những sinh thể tách biệt mới làm, tức là bạn có quyền làm bất cứ điều gì mình muốn bất kể hậu quả cho người khác.
Người bạn đồng hành bắt buộc của tâm thức này là một cảm giác lẻ loi, luôn bị đe đọa bởi người khác hay bởi ngoại cảnh vật chất. Và cũng không kém bắt buộc là một tâm trạng muốn kiểm soát người và vật cho bằng được, khởi sinh từ những đe đọa mà mình cảm nhận. Càng đi xuống các tầng tâm thức thấp thì càng gặp những con người muốn kềm kẹp, khống chế người khác, thậm chí còn giết hại những ai mình không thể kiểm soát.
Đối với những người này, cách cư xử như thế có vẻ hoàn toàn chính đáng và cần thiết, lý do là vì họ hoàn toàn đồng hóa với cái tự ngã tương đương với tầng tâm thức của họ. Họ hoàn toàn tin tưởng vào nhận thức mà họ nhận được qua tự ngã, và do đó hành vi của họ hiển nhiên là chính đáng, cần thiết hoặc không thể tránh được. Ở những mức tâm thức thấp nhất, bạn sẽ tìm thấy những người tuyệt đối tin rằng hành động của mình là cách phục vụ chính đáng cho những lý tưởng cao thượng, và ví dụ điển hình là Hitler, Stalin và Mao.
Như vậy chúng ta có thể thấy tự ngã có ba tầng cấp khác biệt:
- Dưới mức thứ 48 là vùng tâm thức nơi tự ngã hung hãn tìm cách kiểm soát và thống trị người khác. Những người như thế luôn phải đấu tranh chống lại một cái gì đó ở ngoài họ. Tự ngã ở mức này thường xông xáo tìm cách giành lấy quyền quyết định thay cho bạn, hoặc it ra kiểm soát các quyết định của cái Ta Biết.
- Giữa hai tầng tâm thức 48 và 96, tự ngã không có khuynh hướng hung hãn, kềm chế đối với người khác, mà tìm cách kiểm soát chính bạn. Đa số người tâm linh đều ở mức này, có nghĩa họ đấu tranh chống lại một cái gì đó bên trong.
- Giữa hai tầng tâm thức 96 và 144, tự ngã trở nên vi tế hơn. Ở đây, bạn nỗ lực tìm kiếm một sự quân bình tế nhị, một đằng không cho phép cõi vật chất sai khiến được mình – vì bạn tự xem mình là Tánh linh – và đằng khác trau dồi niềm tôn trọng hoàn toàn đối với quyền tự quyết của người khác, nghĩa là không rơi vào cạm bẫy bó buộc người khác phải cải thiện, mà chỉ đánh động họ qua sự nêu gương.
Điểm mấu chốt là tự ngã có thể được xem là một phin lọc tô màu nhận thức. Khi bạn ở tầng tâm thức thấp nhất, bạn mang tới 144 lớp màu của phin lọc này. Điều này có hai hệ quả. Thứ nhất, bạn không thể trải nghiệm trực tiếp ánh sáng thuần khiết xối xuống từ Hiện diện TA LÀ. Cái Ta Biết đồng hóa với tầng tâm thức của nó đến độ nó khó lòng nào tự chiêm nghiệm mình là nhận biết thuần khiết, và do đó nó không thể “thấy” được nó là cái gì nhiều hơn ngã của nó (đây là lý do một số người sẵn sàng giết người để bảo vệ cái ngã không thực của mình). Thứ hai, cái Ta Biết hoàn toàn bị thuyết phục rằng nhận thức của nó là thực, thậm chí còn tin là nó có quyền định đoạt thế nào là thực hay không thực.
Trong tâm trạng này, bạn nằm ngoài vòng tiếp cận của một vị thày tâm linh, đặc biệt là các chân sư thăng thiên. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là bạn coi như “hư mất”, không có đường về, mà có nghĩa là bạn chỉ có thể học hỏi qua một cách mà thôi mà các chân sư gọi là Trường đời Cay đắng. Bạn học hỏi bằng cách không ngừng chiến đấu chống lại một đối lực nào đó, cho tới khi rốt cuộc bạn đi tới kết luận, “Chống đối nó như vậy là đủ rồi. Nhất định phải có cách nào khác hay hơn. Cuộc sống không thể chỉ có bây nhiêu.”
Và ở điểm này, một sự chuyển đổi tâm thức có thể xảy đến đưa bạn lên cao hơn, và bạn sẽ chiến đấu chống lại một đối tượng khác, cho tới khi bạn cũng chán ngán trải nghiệm này. Và sẽ tới lúc bạn leo lên được mức thứ 48, nơi tâm bạn mở ra để có thể đón nhận lời chỉ dạy của các chân sư qua trực giác.
Khi bạn tiếp tục leo lên, bạn sẽ từ từ bóc vỏ từng lớp phin lọc nhận thức. Tiến trình này tiếp diễn cho tới tầng 144 khi bạn lột bỏ lớp cuối cùng và không thể duy trì thân thể vật lý nữa. Và bạn thăng thiên vào cõi tâm linh.
Tuy nhiên có một sự chuyển hướng quan trọng xảy ra ở mức 96, bởi vì ở mức này, bạn bắt đầu cảm nhận trực tiếp tính duy nhất chiều dọc với Hiện diện TA LÀ của mình, và đồng thời tính duy nhất chiều ngang với mọi sự sống. Giê-su đã đến để ban cho nhân loại tấm gương sáng của một người đã đạt tầng tâm thức thứ 96 và cao hơn nữa. Vì vậy thày có nói, “Ta và Cha ta là một”, và “Hễ con làm việc đó cho kẻ hèn mọn nhất trong anh em ta, con cũng đã làm cho ta.”
Ở mức thứ 96, bạn bắt đầu trực tiếp nhìn thấy mọi sự sống là một – đây gọi là tâm thức Ki-tô. Ở mức này, bạn bắt đầu nhìn thấu qua phin lọc nhận thức do tâm phản Ki-tô tạo ra mà qua đó mọi sự sống đều tách biệt. Sự lừa dối về tính chất tách biệt của sự sống là lừa dối tối hậu mà bạn phải vượt qua trước khi có thể thăng thiên, bởi vì ở cõi tâm linh không hề có gian dối đó. Chỉ trong cõi vật chất, gian dối này mới có thể tồn tại, bởi vì vật chất dày đặc tạo ra cảm giác mọi “vật” đều có vẻ tách biệt, và thế giới vật chất cũng tách biệt khỏi Thượng đế.
Tới đây, chúng ta có thể liên kết với bài viết trước về linh hồn. Khi cái Ta Biết lần đầu giáng thế ở tầng thứ 48, có một tự ngã hiện diện như một thành phần của bản ngã mà bạn khoác vào ở mức này. Trong trường hợp bạn lựa chọn đi xuống các tầng thấp hơn tầng 48 (không phải ai ai cũng lựa chọn như thế), bạn sẽ tạo thêm một lớp tự ngã, là cái tự ngã hung hãn muốn kềm chế người khác. Tự ngã này sẽ gia nhập linh hồn bạn và bạn sẽ mang nó từ kiếp này sang kiếp khác cho tới khi bạn thăng vượt nó.